اساتید هنر چاقوسازی زنجان

چاقو سازی زنجان

چاقو سازی از جمله صنایع ­دستی قدیمی و معروف شهر زنجان است. پیشینه‌ی دقیق این صنعت در زنجان بر ما پوشیده است. اما با مراجعه به اسناد تاریخی و سیاحت­نامه­ های گردشگران می­ توان گفت که از حدود قرن دهم هجری شهر زنجان مرکز عمده­ ای برای ساخت چاقو، شمشیر و قَمه بوده و کارگاه­ های مختلف اسلحه ­سازی در آن دایر بوده است. به علت ویژگی­ های خاصی که چاقوی زنجان از نظر ظرافت، بُرش، تنوع و استحکام دارد نام زنجان با صنعت چاقو­سازی عجین شده است.

مواد اولیه‌ی هنر چاقو­سازی به­ طور عمده آهن است و دسته‌ی چاقو را از شاخ گوزن، صدف، چوب، فیبر و یا عاج تهیه می­ کنند، در گذشته روی دسته‌ی شمشیر­ها را مرصّع ­کاری نیز می‌­کردند و این کار امروزه به ­صورت ساده­ تری انجام می‌­شود. ابزار­کار چاقوسازان چکش، پٌتک، قیچی و کوره است. روش کار بدین صورت است که استاد­کار در کنار کوره‌ی آتش، آهن را می­ گدازد و با ضربات پتک آن را به ­شکل انواع چاقو، کارد، گزلیک، قندشکن و غیره درمی ­آورد، سپس با نهایت هنر­نمایی و با استفاده از ابزار ساده، از جنس شاخ حیوانات یا عاج دسته‌ی آن را کار می­ گذارند، پس از اتمام کار چاقو را تیز کرده و آب کٌرم می‌­دهند.

معمولاً چاقو­سازان زنجان نام خود را بر روی تیغه‌ی چاقو حک می­ کنند. جواهر، ملیله، صدف و عاج از تزییناتی است که این هنرمندان در تولیدات خود به­ کار می­برند. از چاقو­های کوچک تزیینی که به­ عنوان جا­کلیدی استفاده می­ شود تا ساخت شمشیر­های بزرگ در کارگاه ­های چاقو­سازی زنجان انجام می­ شود. دسته‌ی چاقو­ها نیز محل هنر­نماییِ هنرمندان این صنعت است که با نشاندن جواهر و حکاکی­ کردن نقوش در هر چه زیباتر و منحصر­به ­فرد شدن اثر خود می­ کوشند. حالت فنری، تیزی دائمی و در نهایت خوش­ دستی از خصوصیات چاقو­های زنجان است.

به­ طور کلی چاقو­های این منطقه را از نظر شکل و قطعات می­ توان به دو دسته‌ی ساده و مرکب تقسیم کرد. چاقوهای ساده خود از نظر تعداد و شکل ظاهری به چند دسته تقسیم می­ شوند که از این میان می­توان به مواردی چند اشاره کرد: 1- چاقوهایی با دسته‌ی شاخ بز، گاو و غیره که بدون فنر و یک تیغه است و به­ وسیله‌ی دو میخ به دسته متصل شده است؛ 2- چاقوهای ضامن ­دار که خود به گروه ­های ریزتری تقسیم می­ شود؛ 3- چاقوهای میوه ­خوری که معمولاً یک تیغه دارد و شامل دسته و فنر است و در اندازه­ های مختلف ساخته می­ شود. همچنین چاقوی کوچک جیبی و قلم ­تراش (که ابزار کار خوشنویسان است).

از نظر نوع کاربرد، چاقوهاي زنجان را مي‌توان به انواع مختلفي تقسيم کرد: چاقوهای ضامن‌دار، چاقوهای میوه‌خوری، چاقوهای یک تیغه‌ای دو دسته‌ای(تیغه ثابت)، چاقوهای باغبانی و پیوندزنی، چاقوهای قصابی، چاقوی ساق پا، چاقوهای مرکب (یک دسته‌ای ها و  دو دسته‌ای ها)، انواع ساتور، انواع قلمتراش (یک تیغه، دو تیغه، سه تیغه، چهار تیغه و شش تیغه)، انواع کاردها (کاردهای شکاری و صحرایی،  کاردهای آشپزخانه)، انواع شمشیر(که صرفاٌ جنبه تزیینی دارند)، قندشکن (قندشکن تبری، قندشکن قیچی) و ...

تنوع و کيفيت چاقوهاي زنجان، سبب شده اين توليدات علاوه بر بازارهاي داخلي در بازارهاي بين المللي نيز عرضه مي شوند. 

استاد روح اله بیگدلی

روح اله بیگدلی (متولد سال ۱۳۴۰)  استادکار چاقوساز زنجانی ست.
او از سن ۱۰ سالگی نزد برادران خود با حرفه چاقوسازی آشنا شد. در ۱۵ سالگی این هنر را به خوبی آموخته بود که از جمله آثار وی می‌توان به قندشکن های برنجی و چاقو هایی در اندازه های کوچک اشاره کرد.
استاد روح اله بیگدلی در سال ۱۳۶۴ بعد از اتمام خدمت سربازی به طراحی کاردهای آشپزخانه و کاردهای میوه خوری روی آوردند و برای اولین بار در زنجان به تولید چاقوهای استیل پرداخت.
روح اله بیگدلی در کنار چاقوسازی، در رشته های ورزشی رزمی نیز فعالیت می‌کرد. از اینرو در سال ۱۳۶۷ مشغول به طراحی شمشیرهای ورزشی با کمک اساتید فن و با استفاده از منابع موجود در کتاب ها شد. این شمشیرها با استقبال زیاد و درخواست ورزشکاران مواجه گشت و این استادکار زنجانی شروع به تولید ابزارهای ورزشی نمود.

استاد بلال بیات

استاد بیات (متولد ۱۳۵۵ در شهر زنجان) استادکار چاقوساز زنجانی است.

ایشان از سن ۱۸ سالگی به حرفه ی چاقوسازی روی آورده که در ابتدا کار خود را با ساخت کارد و چاقوی آشپزخانه شروع نمودند.
با توجه به ذوق هنری و خلاقیتی که در وجود خود سراغ داشتند، به تدریج با ایجاد تغییراتی در ساخت دسته ی چاقوها، شروع به طراحی در کار نموده و برای دسته کار طرح های مختلفی را ایجاد و پیاده نمودند. با توجه به ظرافت و زیبایی کار تیغه و دسته های چاقوها، انواع دست ساخته های ایشان با استقبال چشمگیری روبه‌رو شد.
با توجه به شاخص بودن کار این هنرمند و زمان و وقت زیادی که صرف تولید آثار خود می‌نمایند هم اکنون ایشان فقط به صورت سفارشی کار میکنند.

از دست ساخته های این هنرمند می‌توان به سرویس کارد آشپزخانه و ساطور اشاره نمود‌.

استاد جلیل توسلیان

جلیل توسلیان (متولد ۱۳۲۹ در زنجان) استادکار چاقوساز زنجانی است.
او حرفه چاقوسازی را از ۶ سالگی نزد استاد "فتحعلی کریمیان" و "قربانعلی یحیایی" آموخت.
استاد توسلیان چاقو های قلمتراش (یک تیغه، دوتیغه، چهارتیغه و شش تیغه) می‌سازند که متقاضیان این قلمتراش‌ها، کلکسیونها و خوشنویسان و خطاطان انجمن های خوش نویسی سراسر ایران است.

استاد محمد على ندرلو

محمدعلی ندرلو (متولد سال ۱۳۳۶ در شهر زنجان)، استادکار چاقوساز زنجانی ست.
او حرفه چاقوسازی را از کودکی آموخت. ۸ سال اول شاگردی مرحوم استاد "یداله ملکی" را کرد و بعد از آن ۱۲ سال نیز از تجربیات استاد "موسی اکبری" بهره برد. پس از طی این دوران استاد محمد على ندرلو بعنوان یک استادکار با ۲۰ سال سابقه کار، بصورت مستقل کارگاه چاقوسازی خود را دایر کرد.
او در گذشته بیشتر به ساخت شمشیرهای تزئینی و چاقوهای ضامن دار مشغول بود ولی در حال حاضر به ساخت قلم تراش به سفارش اساتید خوشنویسی از سراسر ایران مشغول است.

استاد اسداله مقدم

اسداله مقدم (متول سال ۱۳۵۸ در زنجان) استادکار چاقوساز زنجانی ست.

ایشان در سال ۱۳۷۴ تحصیلات خود را در دبیرستان رها کرده و به کار قندشکن سازی زیر نظر استاد مرحوم حسین مولایی پرداختندو با توجه به علاقه ای که داشتند چاقو سازی را نیز در کنار این حرفه آموختند.
از قندشکن های دست ساخته ایشان در موزه صنایع دستی زنجان به نمایش گذاشته شده است.

استاد جمال ایوبی

جمال ایوبی (متولد ۱۳۴۴ در زنجان) استادکار چاقوساز زنجانی است.
استاد در دوران دبیرستان توسط چند تن از دوستانشان که چاقوساز بودند با این صنعت آشنا شدند. اوایل سال ۱۳۶۰ نزد استاد "نصرت اله بیات" مشغول به کار شده و به ساخت چاقوهای ضامن دار پرداختند. از آنجا که علاقه زیادی به ساخت چاقو های تزئینی داشتند از حضور در کنار استاد "باقر وفا" و استاد "فتح اله رابط" و مرحوم "رضا رابط" بهره‌های زیادی بردند.
در سال ۱۳۶۳ به صورت مستقل به تولید چاقو پرداختند در اوایل چاقوهای ضامن دار با دسته ساده تولید می‌کردند. سپس چاقوهایی که دارای نقوش باستانی ایران را تولید کردند و هم اکنون نیز به این کار ادامه می‌دهند.

استاد جواد توسلیان

جواد توسلیان (متولد سال 1325 در محله داود قلی شهر زنجان) استادکار چاقوساز زنجانی است.

ایشان از سن 8 سالگی شاگردی مغازه چاقوسازی استاد فتحعلی را نموده و سبک اولیه چاقوسازی را از ایشان آموخته است.

او و برادرش جلیل، هم اکنون در زمینه ساخت قلمتراش شهرت دارند. در همایش سالانه انجمن خوشنویسان ایران که چند سال گذشته در استان قزوین برگزار شد، از این دو برادر طی مراسمی تقدیر به عمل آمد.
از جمله ساخته های دست این هنرمند، قلمتراش، و چاقوهای های دو تیغه، سه تیغه و قیچی دار است و همچنین چاقوهای میوه خوری که دارای ظرافت خاصی می‌باشند. دسته چاقوها و قلمتراش های ساخت دست ایشان از جنس شاخ گاومیش و صدف دریایی است که بر ارزش کارهایش دوچندان می‌افزاید.
چاقوها و قلمتراش های این هنرمند در کشورهای ترکیه و انگلستان نیز خواهان دارد و اغلب ایرانیان مقیم این کشورها نیز در سفرهایشان به ایران از این چاقوها و قلمتراشها با خود تحفه می‌برند.

استاد کریم شعبانی

کریم شعبانی (متولد سال ۱۳۶۰ در شهر زنجان) استادکار چاقوساز زنجانی است.

ایشان از پنج سالگی تا ۱۴ سالگی نزد استاد "ایوب رستمی" به شاگردی مشغول بودند و فنون حرفه چاقوسازی را آموختند.

استاد کریم شعبانی تبحر بالایی در ساخت انواع چاقو را دارد. وی برای تکمیل فنون و مهارت های چاقو سازی شش ماه به کرمان سفر کرده و از استادکاران برجسته آن شهر می‌آموزد.

این استاد کار زنجانی در حال حاضر علاوه بر چاقوسازی به تعلیم شاگردان خود نیز می‌پردازد. استاد شعبانی انواع چاقوهای چند تیغه با دسته های مختلف (شاخ گوزن، استخوان، و صدف)، قلمتراش، چاقوهای شکاری، ست چندکاره مسافرتی، و اخیرا هم قفل های سنتی را تجدید ساخت و آثار بسیار زیبا و نفیسی را خلق کرده است.

پیش از این تنها یک نفر از هنرمندان زنجانی در حوزه صنایع دستی در رشته ملیله موفق به دریافت نشان درجه یک هنری شده بود. این نشان توسط شورای ارزشیابی هنرمندان بر اساس تجربه و فعالیت تخصصی و حرفه ای استاد شعبانی و با تکیه بر توانایی های هنری او در زمینه چاقوسازی اعطا شده است.

استاد تقی رنگرز

تقی رنگرز (متولد 1324 در زنجان)، استادکار چاقو ساز زنجانی است.

ایشان از 13 سالگی در کارگاه پدر، استاد "عباس رنگرز" چاقوسازی را آموختند و در کنار پدر بزرگوارشان شاگردی کردند. ساخت ست چاقو و قیچی با دسته ای با تزئینات نقوش ملیله، مختص استاد تقی رنگرز است.