هنر چاروق دوزی زنجان

چاروق دوزی

چاروق یا چارق، کفش چرمی و پای افزار دهقانان است که بندها و تسمه های بلند دارد و بندهای آن به ساق پا می‌پیچد و اصطلاحا به آن شم، پاتابه و پالیک گفته می‌شود. امروزه چاروق، کاربرد مصرفی خود را تا حدودی از دست داده و حالتی تزیینی به خود گرفته به گونه ای که زنان و دختران شهری از آن به عنوان کفش روفرشی استفاده می‌کنند. نخ ابریشمی رنگی، نخ گلابتون، مخمل، پاشنه های چوبی، نوار زیگزاگ، چرم گاو و ... از جمله موادی است که در چاروق دوزی مورد استفاده قرار می‌گیرد و گزن، سوزن، درفش، قلاب، چکش و مشته از ابزارهای چاروق دوزی است که مشابه ابزار کفاشی است. چاروقی که هم اکنون در زنجان عرضه می‌شود, به صورت یک صنعت دستی ظریف و تزئینی کاربرد دارد و به کلی با چاروق های قدیمی متفاوت است. چاروق قدیمی زنجان, نوعی پای پوش بوده است که از چرم خام ساخته شده و در روستاها بیشتر مورد استفاده چوپانان قرار می‌گرفت و اغلب بدون پاشنه بوده و با تسمه هایی به ساق پا پیچیده می‌شد. در سالهای اخیر در زنجان نوعی چاروق ساخته می‌شد که رویه آن چرم قرمز رنگی (که دباغان زنجان تهیه می‌کردند) است و معمولاً هم بدون بند و تسمه بوده و نوکی عقابی و برگشته دارد. این نوع چاروق که تولید آن از حدود 30 سال پیش نیز رواج داشت, اینک کمتر تولید می‌شود. چاروق کنونی زنجان فرم و شکل خاص و ظریفی دارد و دارای حالتی زینتی بوده و بیشتر برای راه رفتن روی قالی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این نوع چاروق بیشتر به شکل نعلین و به صورت پاشنه دار ساخته می‌شود و فقط کف آن از چرم بوده و رویه اش از نخ های ابریشم و گلابتون به رنگ های مختلف بافته و تزئین می‌شود. از استادان معروف چاروق ساز زنجان, استاد "اصغر خطیبی" است که برای اولین بار اقدام به پاشنه گذاری جهت چاروق کرده است.

چاروق دوزی: استاد غلامعلی رضایی

اول آبان 1337 در محله شوقی(مولوی سابق) در شهر زنجان بدنیا آمد. از سن 6 سالگی وارد بازار کار شد و تحت نظر اساتیدی چون؛ استاد «مختار تاج» تولید کننده کفشهای چرمی مدل ایتالیایی، استاد «احمد تاران تاج» تولید کننده کفش، چکمة ساق بلند و کفش کُردی زنانه(چاموشی) و مرحوم استاد خطیبی چاروق دوز متبحر و ابداع کننده چاروق توری،آموزش یافت.

استاد رضایی در سال 1356 طی مرخصی چند روزه دوره سربازی، چاروق تمام چرم پشت باز و پشت بسته را برای اولین بار دوخت و جفتی 70 تومان به اتحادیه کفاشان فروخت و پس از آن، دوخت چاروق تمام چرم، در بازار زنجان مرسوم گردید.

بنابراین می‌توان استاد رضایی را مبدع چاروق تمام چرم دانست. وی شاگردان زیادی را در این حرفه تربیت کرده که همگی آنها چه بعنوان شغل اصلی و یا شغل دوم به آن می‌پردازند. از جمله شاگردانش: صفی اله امینی، مرسل سلطانی، امیر قوامیان و برادرانش، محمد مهدی، مسلم، غلامحسین، محمد حسین رضایی و...، که همگی آنها علاوه بر دارا بودن پُستهای مختلف دولتی در ادارات، به چاروق دوزی نیز می‌پردازند و دوخت چاروق را سرگرمی خوبی برای اوقات فراغت خود می‌دانند. استاد رضایی از سال 1360 از سوی سازمان صنایع دستی دعوت به همکاری شد و از آن سال تاکنون، طی 28 سالِ متوالی فعالیت آموزشی در این رشته، شاگردان زیادی را تربیت نموده است که اکثر آنها هم اکنون چاروق دوزان متبحری هستند و اغلب در کارگاههای خانگی مشغول به فعالیت می‌باشند. در ضمن علاوه بر فعالیت در کارگاه آموزشی معاونت صنایع دستی، در کارگاه تولیدی خویش نیز به همراه 6 نفر از شاگردانش از جمله خانمها: سمیه ابراهیمی، خدیجه نصیری، معصومه احمدی، مهین مراد حاصلی، مولود حسنی و افسانه اسماعیل پور، انواع چاروق توری، چاروق پرده بند و چاروق تمام چرم را در سایزهای متفاوت زنانه و بچه گانه تولید می‌نمایند.

چاروق دوزی : استاد مرد علی حیدری

متولد سال 1335 در روستای سلمان لو از توابع زنجان است. در سال 1340 همراه خانواده راهی زنجان شد،در سن 7 سالگی پدر خود را از دست می‌دهد و از همان سنین بعنوان نان آور خانواده وارد بازار کار می‌شود.

در کارگاه کفاشی «محمد گرانمایه» شاگردی کرده و کارش را در کارگاه وی با صاف کردن میخ های کهنه و خمیده، مومکاری نخ کفاشی و پادویی کارگاه ،آغاز می‌نماید.

به تدریج اصول اولیه دوخت و تعمیر کفش را می‌آموزد و سپس دوخت نوعی کفش که دارای دو بند در رویه آن بوده و از چرم گاو تهیه می‌شد را به طور کامل یاد گرفت. استاد دیگر ایشان در کفشدوزی آقای «صادق کفشچی» بود که 4 سال نزد ایشان شاگردی نمود و تمام فنون کفاشی را آموخت. به دلیل رونقی که کار کفاشی داشت- و علت آن وجود چرمهای مرغوب و دوزنده های ماهر در زنجان بوده است- بنابراین وی درصدد راه اندازی کارگاه کفاشی برآمد، ولی بدلیل علاقه اش به چاروق های دست دوزِ استاد مرحوم خطیبی، 5 سال(از سال 1351 تا 1356) نیز شاگردی او را نموده و دوخت چاروق را به طور کامل یاد گرفت. سال 1356 با راه اندازی کارگاه، از لحاظ کاری مستقل شد. در سال 1368 بنا به دعوت سازمان صنایع دستی وقت در نخستین نمایشگاه صنایع دستی کشور که به مناسبت تشکیل چهاردهمین اجلاس آسیایی شورای جهانی صنایع دستی که محل برگزاری آن استان اصفهان بود، از طرف ریاست سازمان استان دعوت به شرکت شد. و از همان سال تاکنون در کنار فعالیت آموزشی که در محل بنای رختشویخانه دارد، در نمایشگاههای متعدد استانی، منطقه ای و کشوری نیز، حضور مستمر داشته است.

از آثار شاخص استاد مردعلی حیدری دوخت چاروق پرده بند یک متری در سال 1381 و دوخت چاروق یک متر و 60 سانتی متریِ تمام چرم، درسال 1385 بوده است. بر روی قسمتهای مختلف چاروق تمام چرم تصویر بناهای تاریخی زنجان مانند گنبد سلطانیه، بنای رختشویخانه و پل میربهاءالدین و بناهای شهرهای دیگر را به بوسیله نخ گلابتون گلدوزی نموده است.

چاروق دوزی: استاد مرحوم آراز علی محمدی

آراز علی محمدی متولد 1324 در شهر زنجان است.

شروع کار و فعالیت ایشان از سن 10سالگی بوده و نزد آقای اصغر خطیبی چاروق دوزی را آموخته است. همسر و فرزندان ایشان نیز به این حرفه مشغول هستند. مغازه کوچک ایشان که بیشتر به زیر پله می‌ماند، در راسته حجه الاسلام، در بازار سنتی زنجان، واقع شده است. آقای محمدی در زمینه دوخت انواع چاروق مهارت داشته و سبک دوخت آنها را با همان شیوه سنتی ادامه می‌دهند.
انواع چاروقهایی که ایشان به بازار عرضه می‌کنند شامل: چاروق توری، چاروق پرده بند و چاروق تمام چرم، که به صورت پشت باز و پشت بسته است.
ایشان در تاریخ 97/7/26 دار فانی را وداع گفته و راه دیار باقی را پیش گرفتند.